انقلابی ترین نگرش نسبت به جهان مدرن و مقتضیات و خصوصیات آن در جنبش فوتوریسم در ایتالیا در پیش از جنگ جهانی اول ظهور کرد. بانیان و پدید آورندگان این مکتب فکری و هنری خواستار جهانی بودند که یکسره خود را با شرایط جدید بوجود آمده در اثر انقلاب صنعتی و ظهور تکنولوژی جدید تطبیق دهد و آنچه را که مربوط به گذشته و جهان قبل از صنعت مدرن است، به بوته فراموشی و یا به عبارتی به زباله دان تاریخ بسپارد.
بنیانگذار این سبک، نویسنده و نقاش ایتالیایی، فیلیپو توماسو مارینتی تحصیل کرده دانشگاه سوربن در فرانسه بود. وی در سال 1909 در روزنامه معروف فیگارو در پاریس منشور فوتوریسم را منشر کرد.
او در بخشی از این منشور می نویسد: «ما تاکید می کنیم که زیبایی جهان توسط زیبایی جدیدی به نام سرعت، غنای فزون تری یافته است». این جمله را می توان به عنوان موضوع اصلی این سبک تلقی کرد.
این جنبش یه سرعت حوزه فکری و هنری پیشرو در ایتالیا را تحت تاثیر قرار داد. در طی مدت کوتاهی، نویسندگان، نقاشان، مجسمه سازان، معماران، طراحان صحنه، موسیقیدانان و فیلمسازان معروف ایتالیا به این جنبش گرویدند.
انها معتقد بودند که تحولات بنیادی که با سرعتی شابان جهان قرن جدید را تغییر داده، باید در همه عرصه ها نمود و بروز پیدا کند و می بایست خود را کاملا در مسیر آهنگ این تحولات قرار داد. عصر حرکت و سرعت باید نمودی بارز در هنر مناسب این عصر باشد.
برای اولین بار پس از گذشت حدود سه قرن از ظهور سبک باروک در ابتالیا (قرن 17) بود که مجددا این کشور به عنوان خاستگاه اندیشه و سبکی جدید در هنر مطرح گردید. به همین دلیل پیروان این جنبش خود را نخستین جوانان ایتالیا پس از قرن ها خواندند.
بعد از پیوستن یک معمار جوان و تازه فارغ التحصیل به نام آنتونیو سانت الیا و انتشار منشور معماری فوتوریست در سال 1914 توسط وی، سبک فوتوریسم رسما وارد حوزه معماری شد.
نکات مهم ذکر شده توسط سانت الیا در این منشور که زیربنای فکری این جنبش در حیطه معماری و شهرسازی را تشکیل می داد به این قرار است:
«ما در خیابانهایی که برای نیاز بشر چهار، پنج و شش قرن پیش ساخته شده زندگی می کنیم… محاسبات بر اساس مقاومت مصالح استفاده از بتن آرمه و فولاد، مانع از معماری به مفهوم قدیمی و کلاسیک شده اشت…
ما دیگر این احساس را نداریم که مردان کلیساهای بزرگ، قصرها و تریبون ها هستیم. ما مردان هتل های بزرگ، ایستگاه های راه آهن، خیابانهای وسیع، بنادر عظیم، بازارهای سرپوشیده، رواق های روشن، جاده های مستقیم و تخریب های سودمند هستیم.
ما باید شهر فوتوریسم را همچون یک کارگاه کشتی سازی پهناور و پرهیاهو، متحرک و فعال با تمام جزییاتش، ابداع و مجددا بازسازی کنیم.
خانه فوتوریسم باید همانند یک ماشینی عظیم باشد. آسانسورها دیگر نباید همچون سوراخ های کرم در گوشه های راه پله پنهان شوند. خود قفسه راه پله بدلیل بلا استفاده بودن، باید حذف شود.
آسانسورها می بایست مانند اژدهایی ساخته شده از آهن و شیشه بر پیکر ساختمان بالا روند. خانه ساخته شده با بتن، شیشه و آهن و عاری از نقاشی و مجسمه و غنی به سبب زیبایی خطوط و برجستگی هایش، و بسیار زشت به لحاظ سادگی مکانیکی اش با توجه به احتیاجات و نیازها و نه بر طبق قوانین شهرداری ساخته خواهد شد…
تزیین بایستی برچیده شود… همه چیز باید دگرگون گردد…
بیایید بناهای تاریخی، پیاده روها، پاساژها و راه پله ها را واژگون کنیم. بیایید خیابانها و میدان ها را پایین ببریم و سطح شهر را بالا بیاوریم.
همانگونه که پیشینیان منبع الهام خود در هنر را در طبیعت جستجو می کردند، ما باید منیع الهام خود را در جهان مکانیکی که به وجود آورده ایم پی ج.یی کنیم…
هر نسلی باید شهر خود را بسازد…».
سانت الیا در ابتدا تحت تاثیر نهضت هنرنو و خصوصا البریش قرار داشت. اگرچه سانت الیا هیچ ساختمانی به سبک فوتوریسم طراحی نکرد، ولی کار بزرگ او علاوه بر تبیین منشور معماری فوتوریسم، ترسیم شهر جدید مطابق با اصول نظری جنبش فوتوریسم بین سالهای 1914-1913 بود.
تصاویر این شهر خیالی بسیار مدرن شامل یک سری آسمانخرش های بسیار مرتفع، بدون هیچ گونه تزیینات و رجعت به تاریخ بود. از زیر و مجاور این سازه های بتنی و فولادی عظیم، پل ها و خطوط ارتباطی برای اتومبیل، قطار و مترو در چندین طبقه عبور می کرد. وی شهرهایی را در ذهن خود تصور کرده بود که مشابه آن در آن زمان در اروپا وجود نداشت. شاید فقط نمونه های ناقص و ابتدایی آنها را می شد در نیویورک و شیکاگو، پیش از جنگ جهانی اول در آمریکا مشاهده کرد.
طرح سانت الیا به اتفاق سایر طرفداران این جنبش، از جمله ماریو چیاتونه و مارسلو نیزولی در سال 1914 در میلان در نمایشگاهی به نام «ساختارهایی برای یک کلان شهر مدرن» به نمایش گذارده شد و بسیار مورد توجه محافل هنری و معماری قرار گرفت. از سانت الیا حدود سبصد تصویر بر جای مانده است.
شروع جنگ جهانی اول، آغازی بود بر پایان جنبش فوتوریسم. در سال 1915 ایتالیا وارد جنگ شد و بسیاری از پیروان فوتوریسم با توجه به افکار ملی گرایانه خود و به طرفداری از افکار انقلابی فاشیست ها راهی جبهه های جنگ شدند. سانت الیا هم در جنگ شرکت کرد و یک سال بعد در سال 1916 در خط مقدم جبهه کشته شد. اگرچه بعد از پایان جنگ نمایشگاه هایی از فوتوریست ها در دهه 1920 و اوایل دهه 1930 برگزار شد، ولی اهمیت این جنبش بعد از جنگ چندان مورد توجه نبود.
عمر جنبش فوتوریسم نسبتا کوتاه بود. هیچ ساختمان مهمی به این سبک ساخته نشد. این جنبش به عنوان یک نظریه فکری فراگیر فقط در شمال ایتالیا مطرح بود.
ولی با وجود همه این موارد، به علت مباحث مطرح شده توسط نظریه پردازان این سبک، که همه در راستای تبیین عصر جدید و خصوصیات و مقتضیات جهان مدرن بود، این جنبش حائز اهمیت بسیار است. خصوصا در اشکال و تصاویر کشیده شده توسط سانت الیا و سایر معماران فتوریسم، شهرهایی به نمایش گذاشته شد که پس از نیم قرن، یعنی در دهه 1960، به منصه ظهور رسید.
سیطره اتومبیل و تکنولوژی باعث بوجود آمدن شهرهایی شد که تنها در تصور و ذهن این معماران انقلابی وجود داشت.
مطالب نظری معماری فوتوریسم همچون توجه به علم و تکنولوژی و جهان آینده، حمل و نقل سریع السیر، گست از گذشته، حذف تزیینات، بلند مرتبه سازی و نمایان کردن اجزای عملکردی و تکنولوژیک ساختمان، همه مواردی بودند که بعدها تاثیر بسیار زیادی بر افکار و طرح های معماران مدرن متعالی، همچون کوربوزیه و گروپیوس و همچنین سبک هایی چون کانستراکتیویسم (ساختارگرایی) و های – تک داشتند.
در پایان باید عنوان کرد که هنرمندان جنبش فوتوریسم، زبان هنری عصر مدرن را بصورتی شفاف و عریان تبیین کردند و چهره جهان مدرن در قرن بیستم را بسیار پیش از سایرین در تصاویر خود نشان داد.فوتوریسم را در فارسی به آینده نگری می توان ترجمه کرد.
مباحث نظری و شکل کالبدی معماری فوتوریسم به صورت خلاصه شامل مورد زیر است:
- توجه به علم و تکنولوژی و جهان آینده؛
- تاثیر حمل و نقل سریع السیر بر زندگی مدرن؛
- گسست از گذشته
- حذف تزیینات
- بلند مرتبه سازی؛
- نمایان کردن اجزای عملکردی و تکنولوژی
اینه جملگی مواردی بودند که بعدها تاثیر بسیار زیادی بر افکار و طرح های معماران مدرن متعالی همچون لوکوربوزیه و والتر گروپیوس و وهم چنین سبک هایی چون کانیتراکتیویسم(ساختار گرایی) و های ــ تک داشتند.
منبع:وحید قبادیان،مبانی و مفاهیم در معماری معاصر غرب،چاپ بیست و نهم،انتشارات دفتر پژوهش های فرهنگی،1393